Rząd zamierza zliberalizować obowiązek meldunkowy i przekształcić go w rejestrację podstawowego miejsca zamieszkania a po 2011 obniżyć rangę rejestracji pozbawiając ją statusu instytucji prawa. Projekt ustawy i uzasadnienie
Odejście od meldunku jako instytucji prawa jest bardzo dobrą inicjatywą. Nastąpi realne odciążenie obywateli. Właściciele mieszkań powinni uzyskać prawo pełnego dysponowania swoją własnością. Ponadto sektor publiczny zostanie zmotywowany do stworzenie realnego obrazu struktury społecznej na podstawie lepszych danych niż adresy zameldowania.
Będą też problemy. Sama likwidacja obowiązku meldunkowego jako instytucji prawa i pozostawienie dotychczasowej roli adresu w procesach administracyjnych niesie ze sobą wiele zagrożeń. Likwidacja meldunku powinna być wsparta inicjatywami, które pozwolą odejść od fundamentalnej roli adresu zameldowania w pragmatyce pracy sektora publicznego.
Dotychczasowa rola meldunku
Sektor publiczny nie może sprawnie funkcjonować bez tworzenia list ewidencyjnych obywateli. W Polsce listy ewidencyjne są tworzone na podstawie adresu zameldowania. Meldunek w procesach administracyjnych służy dwóm celom: związuje każdego obywatela z adresem oraz umożliwia jednoznaczne rozróżnianie osób na listach ewidencyjnych. W większości głosów odnoszących się do pomysłu likwidacji obowiązku meldunkowego rola meldunku jako podstawy unikalnego identyfikatora osoby jest niedoceniania a nawet niedostrzegana.
Identyfikator (nazywany dalej meldunkowym) złożony z adresu zameldowania, imienia i nazwiska, daty urodzenia oraz imion rodziców jest unikalny. Identyfikator meldunkowy jest unikalny ponieważ można pominąć przypadek kiedy pod jednym adresem mieszkają dwie osoby które mają te same imiona, nazwiska, daty urodzenia oraz takie same imiona rodziców. W identyfikatorze meldunkowym adres zameldowania jest głównym czynnikiem jego unikalności. Jednoznaczność przypisania osoby do adresu jest kontrolowana poprzez centralną bazę PESEL a przed jej utworzeniem była kontrolowana za pomocą zapisów w książeczkowych dowodach osobistych.
Identyfikator meldunkowy ma jeszcze jedną własność stanowiącą o jego sile. Zapewnia, że obywatel występujący na liście ewidencyjnej tworzonej w konkretnym celu (np. wyborów) w jednym obszarze administracyjnym nie będzie występował na listach tworzonych w tym samym celu w innych obszarach administracyjnych. Innymi słowy meldunek umożliwia prowadzenie lokalnych list ewidencyjnych w taki sposób, że konkretna osoba może wystąpić tylko na jednej liście i tylko jeden raz.
Sama zmiana obowiązku zameldowania na niezobowiązujące podanie adresu bez zmiany roli adresu w procesach administracyjnych wywoła niepożądane skutki uboczne. Niezobowiązujący „meldunek” spowoduje jeszcze większą fikcję przypisania osoby do adresu stałego zamieszkania. To czy meldunek odpowiada stanowi faktycznemu zależy od rygoru egzekwowania obowiązków z nim związanych oraz częstych weryfikacji.
Liberalizacja meldunku jest doskonałą okazją do wypracowania nowych metod tworzenia list ewidencyjnych, które nie będą oparte na własnościach identyfikatora meldunkowego i będą pozbawione jego wad.
Zbiory tematyczne do sprawdzania list lokalnych
Numer PESEL jest unikalnym identyfikatorem czyli umożliwia eliminowanie przypadków, w których jedna osoba byłaby umieszczona na liście ewidencyjnej więcej niż jeden raz. Ta własność numeru PESEL dotyczy tylko ogólnokrajowych list ewidencyjnych. Aby numer PESEL mógł zastąpić identyfikator meldunkowy musi zostać stworzony mechanizm kompensujący pozostałe własności adresu zameldowania.
Tworząc lokalne listy ewidencyjne na bazie numerów PESEL nie można dopuścić aby taki sam numer PESEL pojawił się na wielu lokalnych listach tworzonych w tym samym celu. Ten warunek będzie spełniony jeśli podczas wpisywania osoby na lokalną listę byłaby możliwość sprawdzenia czy jej numer PESEL już występuje na innych lokalnych listach a samo sprawdzenie byłoby obligatoryjne.
Przed rozpoczęciem wpisywania osób na lokalne listy ewidencyjne trzeba utworzyć pusty zbiór numerów PESEL do którego będzie miał dostęp on-line każdy urzędnik uprawniony do dokonywania wpisów na listy. Listy ewidencyjne są tworzone w różnych celach. Dla każdego celu powinien być utworzony oddzielny zbiór numerów PESEL (nazywany dalej zbiorem tematycznym). Wpisanie osoby na lokalną listę byłoby poprzedzone sprawdzeniem czy jej numer PESEL występuje w odpowiednim zbiorze tematycznym. Jeśli w zbiorze tematycznym nie byłoby numeru PESEL, to zostałby w nim zapisany a dane osoby umieszczone na liście lokalnej.
Wybory bez obowiązku meldunkowego
System wyborczy nie musi być oparty na adresach zameldowania głosujących. Poniżej propozycja bezmeldunkowego sposobu głosowania eliminującego możliwość oddania dwóch głosów przez jedną osobę (przed głosowaniem został utworzony zbiór tematyczny tj. zbiór do zapisywania numerów PESEL osób głosujących):
- Wyborca udaje się do lokalu wyborczego i okazuje komisji dowód osobisty. Komisja wprowadza jego numer PESEL do komputera i jest on wysyłany wraz z numerem komisji do centralnego systemu nadzorującego zbiór tematyczny.
- W zbiorze tematycznym sprawdza się czy ten numer PESEL już został wpisany i czy nie występuje w bazie osób pozbawionych czynnego prawa wyborczego.
- Jeśli w obu zbiorach go nie ma, to PESEL wyborcy jest dopisywany do zbioru tematycznego głosujących i do komisji jest automatycznie wysyłana autoryzacja do wydania karty do głosowania. Przy wydaniu karty do głosowania numer PESEL osoby odbierającej kartę jest zapisywany na lokalnej liście głosujących a osoba odbierająca kartę składa podpis obok numeru PESEL.
- Jeśli numer PESEL już jest w zbiorze tematycznym głosujących lub w bazie osób pozbawionych czynnego prawa wyborczego, to informacja o tym jest wysyłana do komisji wyborczej i komisja odmawia wydania karty do głosowania.
W przypadku niektórych komisji wyborczych trzeba uwzględnić słabe łącza lub ich brak. Ilość komisji, które nie mają stabilnych łączy do sieci dwóch niezależnych operatorów nie powinna przekraczać kilku procent. Sposób pracy komisji ze słabymi łączami byłaby podobny do dotychczasowego. Obywatel, który chciałby głosować w takiej komisji musiałby ją o tym zawiadomić najpóźniej trzy dni przed głosowaniem. Komisja tworzyłaby listę numerów PESEL osób, które się zgłosiły i przekazywała ją Centralnej Komisji Wyborczej w celu wprowadzenia do zbioru tematycznego głosujących. Numery PESEL ze słabych komisji musiałby być wprowadzone do zbioru tematycznego głosujących przed rozpoczęciem głosowania.
Przedstawiony sposób głosowania ma dwie ważne zalety. W komisjach wyborczych nie prowadzi się list uprawnionych do głosowania oraz w trakcie głosowania jest dostępna bieżąca i dokładna informacja o frekwencji w poszczególnych komisjach.
Koniec części pierwszej
