Meldunek wiąże osobę z adresem oraz pozwala stworzyć unikalny identyfikator dla każdej osoby (patrz część 1). Baza PESEL jako część systemu meldunkowego uniemożliwia posiadanie wielu adresów zameldowania w tym samym czasie. Wcześniej zapewniał to wpis adresu zameldowania w książeczkowym dowodzie osobistym. Procesy administracyjne urzędów ukształtowane pod wpływem systemu meldunkowego wykorzystują również inne własności adresu zameldowania.
Cztery funkcje użytkowe meldunku
W sektorze publicznym można wyodrębnić cztery funkcje użytkowe adresu zameldowania:
- Przypisuje osobę do obszaru administracyjnego
- Umożliwia utworzenie unikalnego identyfikatora dla każdej osoby
- Uniemożliwia jednoczesne występowanie tej samej osoby na wielu lokalnych listach ewidencyjnych
- Ułatwia kontaktowanie się urzędu z obywatelem
Inicjatywa likwidacji meldunku jest dobrą okazją do zastanowienia się czy po transformacji ustrojowej wszystkie te funkcje są rzeczywiście potrzebne i czy meldunek jest najlepszym sposobem ich realizacji.
Funkcja 2 jest niezbędna w prowadzeniu list ewidencyjnych i może być zrealizowana za pomocą numeru PESEL. Prawdopodobnie numer PESEL już jest elementem składowym rekordu osoby we wszystkich istotnych listach ewidencyjnych. Numer PESEL jest znacznie poręczniejszy od identyfikatora meldunkowego i może w pełni zastąpić tę funkcję meldunku.
Różne potrzeby ewidencyjne władz centralnych i lokalnych
Przed rozpoczęciem konstruowania mechanizmów kompensacyjnych dla funkcji 1 i 3 warto uświadomić sobie jakie mają one znaczenie w ewidencjach prowadzonych przez różne podmioty. Listy ewidencyjne tworzy się głównie po to aby przeciwdziałać nadużyciom i zapewnić rozliczalność. Władze centralne mają inne priorytety z tym związane niż władze lokalne.
Dla władz samorządowych świadczących usługi lub pomoc finansowaną z własnego budżetu jest istotne czy obywatele są trwale związani z ich obszarem działania i czy na ich listach ewidencyjnych nikt nie występuje wielokrotnie. Dla władzy lokalnej nie ma większego znaczenia czy osoba z ich obszaru administracyjnego jest obecna na listach ewidencyjnych prowadzonych przez władze innych obszarów.
Władze centralne organizując lub finansując przedsięwzięcia ogólnokrajowe wymagające prowadzenia lokalnych ewidencji napotykają inne problemy. Dla nich ważne jest aby jedna osoba była tylko na liście ewidencyjnej jednego obszaru administracyjnego. To, z którym obszarem administracyjnym jest związana dana osoba albo czy jej meldunek odzwierciedla stan faktyczny ma drugorzędne znaczenie.
Gdyby adres zameldowania odzwierciedlał stan faktyczny to ewidencje tworzone na podstawie meldunku spełniłyby swoje role zarówno w administracji centralnej jak i w lokalnej. Fikcyjność meldunku uderza przede wszystkim we władze lokalne. Potwierdza to anemiczność działań władz centralnych wobec fikcji meldunkowej. Władze centralne koncentrują swoje wysiłki tylko na tym aby każdy miał meldunek.
Likwidacja meldunku nie stworzy problemów w świecie biznesu. Procesy biznesowe od dawna bazują na numerze PESEL jako unikalnym identyfikatorze osoby. W świecie biznesu meldunek traktowany jest z przymrużeniem oka. Ilustruje to powszechna praktyka stosowania adresu korespondencyjnego i adresu zameldowania.
Transakcje zawierane między klientem i przedsiębiorstwem są dobrowolne. O zawarciu ekwiwalentnej transakcji decydują tylko czynniki ekonomiczne. Długotrwałe związanie klienta z konkretnym miejscem zamieszkania nie ma znaczenia. Nawet gdyby taki związek okazał się istotny to byłby rozpatrywany w aspekcie ekonomicznym jako element ekwiwalentnej transakcji.
Centralna kontrola wpisów na listy lokalne realizuje funkcję 3
Jeśli przed wpisaniem osoby na listę sprawdzi się obecność jej numeru PESEL w centralnym zbiorze tematycznym to nie będzie możliwy przypadek aby ta osoba znalazła się na wielu listach lokalnych. Taki sposób realizacji funkcji 3, na przykładzie wyborów, był zaprezentowany w poprzednim wpisie. Centralne zbiory tematyczne mogą być narzędziem kontroli wpisów ewidencyjnych dla wszystkich przedsięwzięć ogólnokrajowych i lokalnych, które wymagają prowadzenia lokalnych list.
Każdy zbiór tematyczny zawierałby rekordy złożone co najwyżej z dwóch pól: numeru PESEL i kodu obszaru administracyjnego. Zbiory tematyczne byłyby odsługiwane np. przez departament MSWiA administrujący bazą PESEL.
Zbiory tematyczne byłyby tworzone na stałe lub doraźnie. Zbiór tematyczny płatników podatku dochodowego, zbiór tematyczny kierowców czy zbiór tematyczny rencistów byłyby zbiorami stałymi. Zbiór tematyczny głosujących czy zbiór tematyczny osób uprawnionych do okresowej pomocy społecznej byłyby zbiorami doraźnymi, utrzymywanymi tylko w czasie realizacji tych przedsięwzięć.
Przed rozpoczęciem lokalnej ewidencji dotyczącej konkretnego przedsięwzięcia zostałby utworzony pusty zbiór tematyczny a następnie udostępniony wszystkim urzędnikom obsługującym to przedsięwzięcie. Każdy wpis na listę lokalną byłyby poprzedzony wysłaniem zapytania do systemu obsługującego zbiór tematyczny.
Centralnie administrowane zbiory tematyczne mogłyby służyć także w przedsięwzięciach organizowanych tylko w jednym obszarze administracyjnym. Wtedy w trakcie sprawdzenia czy numer PESEL już jest w zbiorze tematycznym można także sprawdzić w bazie PESEL czy ten numer dotyczy realnej i żyjącej osoby.
Moim zdaniem funkcja 3 jest potrzebna w sektorze publicznym i może być w pełni zastąpiona przez centralną kontrolę wpisów. Jest to znacznie lepszy sposób realizacji funkcji 3 niż poprzez system meldunkowy. W następnych częściach będą szczegółowo omówione funkcje 1 i 4.
Koniec części drugiej.
